Afyon İş Hukuku
Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleşatır bir düzen bileğildir. Tüze, topluluk ortamında insanların filhakika elbette davrandıklarını bileğil, elbette davranmaları gerektiğini gösterir. Tüze, namına uyulmak ve uygulanmak muhtevain vardır. Doğruluk kıymeti nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene dokunmak, toplumsal ömürın gerçekleşmesini getirmek gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin katsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, kesinkes tamam kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle topluluk ortamında insanların tutum ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her ahit mümkündür. “İşte dostluk, sima davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-sima, sima-natür ilişkilerinin insanlığın partner çıkarı ve huzuru muhtevain evrensel ilkelerle güvence altına allıkınmasıdır. Tüze, insanlık seviyesi muhtevain göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biröte kuruntu ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, topluluk sözleşmesi, natür ve insanlar olarak belirten fikirlerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun partner iyiliğini getirmek için konulmuş olan ve halk gücüyle desteklenen kaide, kazı ve kanunların bütünüdür. Elan münteşir bir teşhismıyla dostluk, adalete yönelmiş toplumsal evetşlakin düzenidir. Tüze Kelime Anlamı Tüze kelimesi Arapça “kazı” kökünden hasılat ve kazı kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “kazı” kelimesinin çoğmehabetli “beddua’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na bakılırsa dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” fehvaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk fehvaında da kullanılır. Fen Anlamı Tüze dönemden döneme değiştiği muhtevain hala doyurucu bir teşhism binalamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok ikrar edilen teşhismı ise: “Belirli bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) ilgilanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi ortamında asıl olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri mevzu düzlük kısmına Özel Tüze, eşhas ile mutluluk veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Tüze, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna karşılık Temel Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun mirlıca zir dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku özge toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mutluluk tarafından güvenceye allıkınmış ve cebri yapmış oldurımlara malik olmasıdır. Tüze kuralları sima davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun kadir hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla benzer nitelikteki bilcümle durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze düzlükında yapmış oldurım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek muhtevain kullanılır. Tüze düzenini sağlamayı ve korumayı lakinçlayan yapmış oldurımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve tinsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken tinsel yapmış oldurımlar bu durumları mâni olmak muhtevain kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve varlık cezaları; temel hukukunda siyasetten men, fırka yama; algı hukukunda algı ve kaçakçılık cezaları kabil ayrı ayrı dostluk dallarında ayrı ayrı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile alakadar çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; dimaği bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya siyasi fikirleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan dostluk, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş toplumsal bir evetşlakin düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun toplumsal ömürı düzenleyip insanların amerikan barış ve emniyet ortamında bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Kılgısal Yarar (Sosyal İhtiyaçların önlanması) Hukukun ameliye amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile topluluk ortamında canlı insanların, birbirleri ile ihdas etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın binasından meydana gelen gereksinimlerinı katlamaya çallıkışır. Tüze bu fonksiyonu ile veladet, teehhül, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir dostluk düzeni ömürın asıl gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanın katıksız binasına ve bundan gelecek mevrut gereksinimlerine isabetli cereyan etmek zorundadır. Tüze önemli ölçübile, kazançlı gerçeklere bile bağlıdır; kazançlı yoksulluklara uymalı ve onları katlamalıdır. 3. Doğruluk Tüze bu fonksiyonu ile belli bir kodifikasyon altına aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak temel kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En endamsız teşhismıyla adalet, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Doğruluk, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) cereyan etmek üzere dü ayrı ayrı anlamda kullanılır. Doğruluk haddizatında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet fehvaında ferdî bir özelliği deyimler. Koca her ahit haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni ayırmak yolunda geceli gündüzlü ve bileğişmez bir çaba gösterir. İşte bu tutum ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile alakadar oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet mefhumı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği temas biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk düzlükında hukuki kadir olarak güfte konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Cemiyet muhtevaindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini muhtevaeren kurallar bilcümleü olarak dostluk, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve değerlendirmek yerinde bulunmuş olduğuna bakılırsa, adaletin sonunda, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü adalet mefhumı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir kadir niteliğindeki adalettir. Tüze bir topluluk düzenini muhtevaerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lüzumlu bulunan düzeni mukayyet olmak, gerekse onu bileğiştirmeyi meşrulaştırmak muhtevain her ahit adalete mirvurulur. Nesnel ve kanun üstü adalet hukukta katmıza oturmuş dostluk düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim dostluk fehvaında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan dostluk düzenlerinin namına isabetli olup olmadığı açısından bir kadir ve yorum ölçüsü olur. Yine bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun görüntülemek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve zararlı katlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon balans ortamında olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Uygun olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal evetşlakin uyacak, hem bile bu toplumsal ömürın amerikan barış ortamında sürebilmesi muhtevain bir düzen görünümünü sağlamaya çallıkışacaktır.